Bank centralny i jego zadania

Bank centralny to instytucja, która kontroluje politykę pieniężną państwa, m.in. poprzez emisję pieniądza i dbanie o stabilność waluty. Prowadzi też finanse instytucji państwowych (np. ministerstw) i obsługuje transakcje z instytucjami zagranicznymi, np. innymi bankami centralnymi. Każdy kraj posiada swój bank centralny, a w Polsce jest nim Narodowy Bank Polski.

Narodowy Bank Polski

Do zadań banku centralnego w Polsce należy m.in.:

• prowadzenie polityki pieniężnej, czyli:
  • emisja pieniądza gotówkowego, na co bank centralny ma monopol (w tym banknotów i monet kolekcjonerskich),
  • regulowanie ilości pieniądza w obiegu, nie tylko poprzez kontrolowanie ilości banknotów i monet, ale też poprzez działania ułatwiające bankom komercyjnym udzielanie kredytów, lub wręcz przeciwnie – mające wstrzymywać banki przed ich udzielaniem,
  • kontrolowanie inflacji, w tym ustalanie tzw. celu inflacyjnego,
  • dbanie o stabilność i siłę polskiej waluty, np. poprzez gromadzenie rezerw walutowych i sprzedaż lub kupno walut w odpowiednim czasie, aby wpłynąć na kurs złotówki względem innych walut (tzw. skup interwencyjny),
  • gromadzenie rezerw państwowych, np. złota,
• obsługa bankowa państwa, w tym:
  • obsługa bankowa budżetu,
  • prowadzenie rachunków bankowych instytucji państwowych, np. rządu, ministerstw, instytucji i funduszy państwowych,
  • obsługa transakcji z instytucjami zagranicznymi (w tym innymi bankami centralnymi), np. w postaci zaciągania lub udzielania kredytów zagranicznych, albo ich spłacania,
• pełnienie funkcji „banku banków”, czyli:
  • przechowywanie rezerw banków komercyjnych, w tym depozytów wymaganych wg stopy rezerwy obowiązkowej,
  • udzielanie bankom kredytów,
  • obsługa rozliczeń pomiędzy bankami,
  • dbanie o stabilność i bezpieczeństwo systemu bankowego,
  • odpowiedzialność za system rozliczeń pieniężnych.

Nadzór finansowy

Narodowy Bank Polski nie jest jednak nadzorcą systemu bankowego – tę rolę pełni Komisja Nadzoru Finansowego. To ona kontroluje, czy banki lub inne instytucje finansowe nie naginają przypadkiem prawa lub czy ich funkcjonowanie nie zagraża stabilności sektora finansowego (np. czy są prowadzone w sposób, który nie grozi bankructwem). KNF wydaje niekiedy rekomendacje dla instytucji finansowych, a w uzasadnionych przypadkach także ostrzeżenia publiczne dla konsumentów.

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany na 6-letnię kadencję i nie może sprawować swojej funkcji przez więcej, niż 2 kadencje. Powołuje go sejm na wniosek prezydenta. Nie jest tak łatwo go potem odwołać – jest to możliwe, gdy zostanie skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, gdy nie wykonuje swoich obowiązków z powodu długotrwałej choroby, lub gdy Trybunał Stanu orzeknie wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk.

Rada Polityki Pieniężnej

W Polsce nieodłączną częścią banku centralnego jest Rada Polityki Pieniężnej (RPP), do której zadań należy m.in.:

• ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,
• ustalanie wysokości stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz SKOK-ów,
• określanie górnej granicy zadłużenia NBP w zagranicznych instytucjach,
• kontrolowanie ilości pieniędzy w obiegu, m.in. poprzez ustalanie zasad operacji otwartego rynku,
• zatwierdzanie planów finansowych oraz sprawozdań NBP.

Europejski Bank Centralny, Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Ponieważ należymy do ONZ od początku jej istnienia, a od 2004 roku należymy do Unii Europejskiej, warto wspomnieć o Europejskim Banku Centralnym (EBC) i kilku innych instytucjach.

Europejski Bank Centralny to odpowiednik NBP dla strefy euro, czyli aktualnie 19 krajów Unii Europejskiej. Odpowiada za emisję i stabilność kursu euro oraz politykę pieniężną i stabilność finansów dla całej strefy euro. Każdy z krajów, które przyjęły wspólną walutę, ma jednak nadal własny bank centralny. Wszystkie te banki, wraz z EBC tworzą tzw. Eurosystem.

Natomiast banki centralne wszystkich krajów Unii Europejskiej (w tym Polski, mimo że wciąż nie przyjęliśmy euro) wraz z EBC tworzą Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Z racji tego, że euro nadal nie przyjęło 8 państw (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Polska, Rumunia, Szwecja, Węgry) ESBC ma dość ogólne zadania, m.in. wspieranie polityki gospodarczej UE, prowadzenie jej polityki pieniężnej, utrzymywanie i zarządzanie rezerwami krajów członkowskich, nadzorowanie instytucji kredytowych i finansowych w krajach członkowskich. Kraje spoza strefy euro same prowadzą jednak swoją politykę pieniężną.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) to jednostka ONZ, której zadania to:

• dbanie o stabilność ekonomiczną i walutową na świecie,
• dostarczanie pomocy finansowej (kredytów) krajom członkowskim będącym w trudnej sytuacji ekonomicznej,
• działania na rzecz ułatwienia handlu międzynarodowego.